Θέλετε να χάσετε κιλά; Ναι μεν, αλλά…….!

Ακόμα και σήμερα, που όλα κινούνται στο πνεύμα της ιατρικής βασισμένης σε αποδείξεις (evidence-based medicine), υπάρχουν δυστυχώς ισχυρές πεποιθήσεις σχετικά με την παχυσαρκία, που δεν στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα.

Αποτελούν δηλαδή δοξασίες. Στο φαινόμενο αυτό συμβάλλουν διάφορα οικονομικά συμφέροντα, καθώς και η ανθρώπινη τάση να εξηγεί τα φαινόμενα μόνο μέσα από την παρατήρηση και την καθημερινή εμπειρία. Όταν το κοινό, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ακόμη και ακαδημαϊκοί επιστήμονες ασπάζονται τέτοιες αστήρικτες επιστημονικά πεποιθήσεις, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μη ασφαλείς δημόσιες συστάσεις για την υγεία, και μια αντιπαραγωγική κατανομή των πόρων.

Σε αυτό το άρθρο, θα επανεξετάσουμε ορισμένες κοινές πεποιθήσεις για την παχυσαρκία, που όμως δεν υποστηρίζονται από επιστημονικά στοιχεία, θα επισημάνουμε μερικά χρήσιμα, επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία, και θα διατυπώσουμε μερικές υποθέσεις, για τις οποίες τα επιστημονικά στοιχεία είναι αντικρουόμενα.

11 μύθοι:

1. Οι μικρές συνεχείς αλλαγές στην πρόσληψη ή το κάψιμο θερμίδων (kcal) θα οδηγήσουν σε μεγάλες και μόνιμες μακροπρόθεσμες αλλαγές βάρους.Για παράδειγμα, ο κανόνας των 3500 θερμίδων* προβλέπει ότι, όταν ένα άτομο αυξήσει την ημερήσια ενεργειακή του δαπάνη κατά 100 θερμίδες περπατώντας 1,5 χλμ./ημέρα, θα χάσει περισσότερο από 22,7 kg σε περίοδο 5 ετών. Η πραγματική απώλεια βάρους όμως, είναι μόνο περίπου 4,5 kg. Ένας από τους λόγους που συμβαίνει αυτό είναι λόγω της αντισταθμιστικής αύξησης της θερμιδικής πρόσληψης, επειδή οι αλλαγές στην μυϊκή μάζα μεταβάλλουν τις ενεργειακές απαιτήσεις του σώματος.

2. Ο καθορισμός ρεαλιστικών στόχων στη θεραπεία της παχυσαρκίας μου είναι σημαντικός, διότι διαφορετικά θα απογοητευτώ και θα χάσω λιγότερο βάρος.
Αν και αυτό είναι μια λογική υπόθεση, εμπειρικά στοιχεία δεν δείχνουν αρνητική συσχέτιση μεταξύ φιλόδοξων στόχων και ικανοποιητικής απώλειας βάρους. Πραγματικά, αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι πιο φιλόδοξοι στόχοι σχετίζονται με μεγαλύτερη απώλεια βάρους, χωρίς να αυξάνεται η μακροπρόθεσμη θνητότητα και τα ανεπιθύμητα συμβάντα.

3. Αν χάσω πολλά κιλά σε μικρό χρονικό διάστημα, δεν θα μπορέσω να κρατήσω το βάρος για μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι καλύτερη η αργή και σταδιακή απώλεια βάρους. Νεώτερες μελέτες δείχνουν, ότι ο κάθε οργανισμός ανταποκρίνεται διαφορετικά, γι’αυτό θα πρέπει να γίνεται εξατομίκευση.

4. Αν δεν είμαι έτοιμος για αλλαγή στο πλάνο ζωής μου ή αν δεν είμαι έτοιμος να υποβληθώ στο stress της υποθερμιδικής δίαιτας, δεν θα μπορέσω να χάσω βάρος, ακόμη κι αν εφαρμόσω το πρόγραμμα. Αυτό δεν ισχύει όπως αποδεικνύεται από παρεμβατικές μελέτες.

5.Η εκπαίδευση των παιδιών σε ζητήματα άσκησης μειώνει την παιδική παχυσαρκία. Οι μελέτες δείχνουν ότι τα γενεσιουργά αίτια της παιδικής παχυσαρκίας δεν είναι η έλλειψη άσκησης, αλλά ένα παθογόνο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον.

6. Ο θηλασμός προστατεύει από την παχυσαρκία. Ο θηλασμός δεν αποτελεί ικανή και αναγκαία συνθήκη για να μην παχύνει κανείς. Παρόλα αυτά έχει άλλες θετικές επιδράσεις γι’αυτό θα πρέπει να ενθαρρύνεται από τις υπηρεσίες υγείας των κρατών.

7.Κατά τη διάρκεια μιας σεξουαλικής συνεύρεσης, μπορεί ο καθένας από τους συμμετέχοντες, να δαπανήσει από 100-300 θερμίδες. Αυτό δεν ισχύει. Ένας άνδρας ηλικίας 30 ετών θα δαπανήσει περίπου 14 θερμίδες για μια σεξουαλική πράξη που διαρκεί 6 λεπτά.

8.Ο παχύσαρκος δεν πρέπει να κάνει βάρη, διότι θα σφίξει το λίπος και δεν θα χάσει πολλά κιλά. Δεν υπάρχει καμία επιστημονική τεκμηρίωση για αυτό. Το αντίθετο μάλιστα.

9.Αν τρώω λίγο, δεν θα παχύνω ποτέ. Φαινομενικά είναι σωστό, καθώς υπάρχει ένας βασικός κανόνας, που λέει ότι, για να παχύνει ένα άτομο πρέπει να προσλαμβάνει περισσότερες θερμίδες από όσες καίει. Όμως υπάρχει και ο μηχανισμός του βασικού ενστίκτου, που ενεργοποιείται όταν ένα άτομο υποσιτίζεται (κυρίως λόγω έλλειψης χρόνου και χρονίου stress).

Σε αυτή την περίπτωση, επιβραδύνεται τόσο πολύ ο μεταβολισμός του, που ο οργανισμός αποθηκεύει συνεχώς λίπος και καίει πρωτεΐνες (δηλαδή τρώει τις σάρκες του). Αυτή είναι η λεγόμενη σαρκοπενική παχυσαρκία και είναι η πιο δύσκολη να αντιμετωπιστεί και θεραπευτεί. Η σαρκοπενική παχυσαρκία μπορεί να οφείλεται και σε χρόνια χορήγηση κάποιων ουσιών, όπως πχ. η κορτιζόνη.

10.Αφού έχασε κιλά ο φίλος ή φίλη μου με αυτή τη δίαιτα, θα την κάνω και εγώ για να χάσω κιλά. Αυτό στις περισσότερες των περιπτώσεων έχει καταστροφικά αποτελέσματα, γι’αυτό δεν συνιστάται. Ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, με τα δικά του ιδιαίτερα βιοψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά.

11.Οι δίαιτες μονοφαγίας είναι αποτελεσματικές. Αυτό δεν ισχύει. Αντενδείκνυνται πλήρως. Δεν έχουν καμία επιστημονική βάση.

* Κανόνας των 3500 θερμίδων: Η κατανάλωση ή κάψιμο 3500 θερμίδων (kcal) ισοδυναμεί αντίστοιχα με μια απώλεια ή αύξηση του βάρους κατά 450 γραμμάρια.

13 αλήθειες:

1. Τα γονίδια και η κληρονομικότητα παίζουν σημαντικό ρόλο στην παχυσαρκία. Παρόλα αυτά οι παρεμβάσεις στο οικογενειακό και στο κοινωνικό περιβάλλον δείχνουν να έχουν αποτέλεσμα, ακόμη κι αν υπάρχει κληρονομικότητα.

2. Οι υποθερμιδικές δίαιτες (μειωμένη ημερήσια πρόσληψη θερμίδων) μειώνουν αποτελεσματικά το βάρος, αλλά δεν έχουν αποτέλεσμα σε μακροχρόνια βάση, γι’αυτό και δεν συνιστάται η εφαρμογή τους επί μακρόν. Σε μερικές παθήσεις μπορούν να δημιουργήσουν πολλά προβλήματα, ακόμη και να απειλήσουν τη ζωή, αν δεν γίνει εμπεριστατωμένη εξατομίκευση.

3. Το να τρώει ένα άτομο υγιεινά, πχ. να καταναλώνει φρούτα και λαχανικά, ή να ξεκινά την ημέρα του με πρωινό, δεν θα οδηγήσει σε απώλεια βάρους, αν δεν μειωθεί η ημερήσια πρόσληψη θερμίδων.

4.Η άσκηση βοηθά στη διατήρηση καλής υγείας, μειώνοντας τις αρνητικές επιδράσεις της παχυσαρκίας στο σώμα, ακόμη κι αν δεν χαθεί βάρος. Μεγάλη μελέτη της Mayo clinic έδειξε ότι υπέρβαροι που ασκούνταν είχαν καλύτερη υγεία από αδύνατους που δεν ασκούνταν.

5.Η άσκηση (αερόβια και αναερόβια) στις κατάλληλες δόσεις (πράγμα που προϋποθέτει εμπεριστατωμένη εξατομίκευση) είναι το μόνο μέσο, το οποίο μπορεί να διατηρήσει το βάρος μακροπρόθεσμα. Η δίαιτα σε αυτή τη φάση οφείλει να είναι ισοθερμιδική (κανονική ημερήσια πρόσληψη θερμίδων).

6.Εξυπακούεται ότι η συνέχιση της εφαρμογής των συνθηκών που βοηθούν στην απώλεια βάρους, θα διατηρήσει το βάρος σε μακροπρόθεσμη βάση. Μην ξεχνάμε ότι η παχυσαρκία είναι χρόνια νόσος.

7.Για τα υπέρβαρα παιδιά, ο μόνος τρόπος για να χάσουν βάρος είναι να εμπλακούν οι γονείς (αν είναι δε παχύσαρκοι, να χάσουν και αυτοί βάρος), καθώς και το υπόλοιπο στενό οικογενειακό περιβάλλον (παππούδες, θείοι κλπ.)

8.Η χορήγηση έτοιμων γευμάτων (δηλαδή γεύματα που δεν παρασκευάζει ο ίδιος ο ασθενής), καθώς και προϊόντα υποκατάστατα γευμάτων, μπορούν να επιφέρουν μεγαλύτερη απώλεια βάρους. Τα δομημένα γεύματα έρχονται σε αντίθεση με διάφορα αναφερόμενα ολιστικά προγράμματα που διακηρύσσουν την ισορροπία, την ποικιλία και τη μεσότητα, χωρίς όμως κανέναν εξατομικευμένο συνδυασμό και καμία σαφή στόχευση.

9. Μερικά φαρμακευτικά σκευάσματα μπορούν να βοηθήσουν στην απώλεια βάρους, αλλά μόνο με αυστηρή ιατρική επίβλεψη, υπό συγκεκριμένες ενδείξεις και γνωρίζοντας ότι δεν αποτελούν πανάκεια.

10.Σε κατάλληλη ομάδα ασθενών (πχ. νοσογόνος παχυσαρκία με BMI>40), η βαριατρική χειρουργική μπορεί να βοηθήσει στην μακροπρόθεσμη ρύθμιση του βάρους, αλλά δεν εξασφαλίζει την επιτυχία, αν δεν τροποποιηθούν διάφοροι συμπεριφορικοί παράγοντες.

11.Σε περιπτώσεις παχυσαρκίας με πολύπλοκη παθολογία, όπου πάσχουν πάνω από ένα συστήματα (πχ. καρδιακή και νεφρική ανεπάρκεια) επιβάλλεται η διεπιστημονική προσέγγιση από ομάδα ειδικών που συνεργάζονται στενά μεταξύ τους.

12.Η μέτρηση του βασικού μεταβολισμού (BMR) για τον καθορισμό της ημερήσιας πρόσληψης θερμίδων, είναι επιβεβλημένη σε όλες τις περιπτώσεις, εκτός αν άλλοι λόγοι, επιβάλλουν τη χρήση εξισώσεων (πχ. εξίσωση Harris-Benedict). Αυτή συνιστάται διότι, οι εξισώσεις δεν είναι σχεδόν ποτέ ακριβείς.

13.Σε μερικές περιπτώσεις συνιστάται η ανάλυση σύστασης του σώματος, δηλαδή η μέτρηση της λιπώδους, της μυικής και της οστικής μάζας. Η μέθοδος που θεωρείται πιο αξιόπιστη παγκοσμίως σήμερα είναι η DEXA και όπου αυτή δεν υπάρχει, χρησιμοποιείται εναλλακτικά η BIA (βιοηλεκτρική αντίσταση).

Υποθέσεις (για τις οποίες δεν υπάρχει ισχυρή επιστημονική τεκμηρίωση)

1. Η παράλειψη του πρωινού οδηγεί σε υπερφαγία το υπόλοιπο της ημέρας προωθώντας έτσι την παχυσαρκία

2. Η κατάλληλη διατροφική και ασκησιολογική εκπαίδευση των παιδιών θα δημιουργήσει λιγότερη παχυσαρκία στην ενήλικο ζωή

3.Οι δίαιτες γιο-γιο (ανακύκλωση βάρους) συνδέονται με αυξημένη θνητότητα

4.Τα σνακς ενδιάμεσα στα γεύματα οδηγούν σε πλεονάζον σωματικό βάρος

5.Το φυσικό περιβάλλον γύρω από την κατοικία (πάρκα, μεγάλα πεζοδρόμια, χώροι μαζικού αθλητισμού) επηρρεάζει τις συνήθειες του ατόμου άρα και το βάρος του

Σωτήρης Αναγνωστόπουλος MD.Κλινικός Καρδιολόγος -Ειδικός Καρδιολόγος

ΠΗΓΗ